Билеты по Истории беларуси

отзывы и пожелания: TheRaven@tut.by
БІЛЕТ 7
1. Дзяржаўна-палітычнае і грамадскае развіццё Вялікага Княства Літоўскага ў другой палове XIV-пачатку XV стст. Крэўская унія.
Вялікае Княства Літоўскае—гэта сярэдневяковая дзяржава, што паўстала ў XIII—XIV стст. на эканамічным і культурным грунце старадаўніх княстваў—Полацкага, Турава-Пінскага і Смаленскага.
У сваім развіцці ВКЛ прайшло 3 асноўныя этапы:
1) XIII—XIV стст. – перыяд станаўлення і ўмацавання;
2) XV—першая палова XVII стст.—перыяд росквіту і найвышэйшай магутнасці;
3) другая палова XVII—канец XVIII стст.—перыяд паступовага аслаблення і заняпаду.
На працягу XIV—XV стст. на Беларусі працягваўся працэс фарміравання і ўдасканалення феадальных адносін.
Сельскагаспадарчая праца становіцца асновай экана-мічнага жыцця. Галоўнымі заняткамі насельніцтва былі земля-робства, жывёлагадоўля, хатняе рамяство. Апроч гэтага жыха-ры займаліся паляваннем, бортніцтвам, рыбалоўствам.
Вярхоўным уласнікам зямлі ў ВКЛ з'яўляўся вялікі князь. Землі падзяляліся на дзяржаўныя і прыватныя. Дзяржаўныя землі былі двух катэгорый: воласці і гаспадарчыя двары. У воласцях ворыўныя землі знаходзіліся ў асабістым карыстанні сялян, а астатнія выкарыстоўваліся калектыўна і належалі абшчыне. Гас-падарчыя двары належалі непасрэдна князю, кіраваліся яго
адміністрацыяй.
Асноўнай формай феадальнай рэнты на Беларусі была пан-шчына. Таксама сяляне плацілі натуральны аброк і грашовы чынш.
Сяляне падраздзяляліся на некалькі катэгорый. Самым вялікім разрадам былі "цяглыя" людзі, якія мелі сваю гаспа-дарку і абавязаны былі адрабляць паншчыну. Акрамя цяглавых сялян існавалі асадныя сяляне, агароднікі і мноства слуг. Зямельныя ўчасткі сялян адрозніваліся па размерах і гаспадарчаму складу. Сяляне выконвалі абавязкі не толькі ў адносінах да свайго гаспадара, але і працавалі на карысць дзяржавы.
Па ступені феадальнай залежнасці сяляне дзяліліся на нявольную чэлядзь, на "пахожых" і "непахожых" людзей.
У XIV – XV стст. у ВКЛ фарміруюцца саслоўна-прадстаўнічыя органы: сойм і паны-рада.
Баярскі савет, ці "рада" быў пры вялікіх князях літоўскіх з самага пачатку ўзнікнення вялікага княства, але састаў і кампе-тэнцыя гэтага савета былі ў значнай ступені выпадковымі. Па-ступова рада стала выканаўчым, заканадаўчым, судовым орга-нам. Уяе складувайшлі біскупы, ваяводы, кашталяны, маршалкі, кацлер, гетман земскі і др. Сфера дзейнасці рады была даволі шырокай. Разам з князем яна выдавала законы, вяла дыплама-тычныя зносіны, прынімала меры дзяржаўнай абароны, разбірала судовыя справы, ведала дзяржаўнымі прыходамі і расходамі і г.д. 3 канца XV ст. рада ператварылася ў орган улады, якая дзяліла з вялікім князем вышэйшую ўладу.
У першай палове XVI ст. соймы перараслі ў добра арганізаваную дзяржаўную ўстанову. Прадметамі кампетэнцыі вялікага вольнага сойму былі спачатку два пытанні: выбранне князя і заключэнне дагавароў аб уніі з Польшчай. Аднак у XVI ст. паўна-моцтвы сойма былі значна пашыраны і адбылося канчатковае фарміраванне гэтай установы.
Выканаўчая ўлада ВКЛ на чале з вялікім князем была дастаткова моцнай і дасканалай.
На ўсіх землях дзяржавы, пачынаючы з XV ст., дзейнічаў адзіны, агульнапрыняты збор законаў. Існавала цвёрдая грашова-фінансавая і падатковая сістэма. Усе ўласнікі ВКЛ—землеўладальнікі, арандатары, мытнікі і інш. уносілі падаткі ў агульную гаспадарскую скарбонку. Сабраныя грошы скарыстоў-валіся пераважна на вайсковую справу, на ўтрыманне адміні-страцыйнага і судовага апарату.
Такім чынам, Вялікаму Княству Літоўскаму былі ўласцівы адносна дэмакратычны лад. У XIV—XV стст. адсутнічае жор-сткая тыранія і не была ўстаноўлена абмежаваная манархія.
14 жніўня 1385 г. у Крэве была падпісана Крэўская ўнія. Гэта пагадненне аб саюзе Вялікага Княства Літоўскага з
Польшчай. Згодна унii на чале абедзвюх дзяржау станавіуся вялікі князь Вялікага Княства Літоўскага Ягайла. Заключэнне пагаднення было абумоўлена неабходнасцю сумеснай бараць-бы Польшчы і Вялікага Княства Літоўскага супраць нямецкай агрэсіі. Такім чынам, Крэўская ўнія спрыяла перапыненню пра-цэсу анямечвання.Польшчы, садзейнічала акаталічванню на-сельніцтва Беларусі. Прыняцце ўніі можна лічыць часам змя-нення палітычна-прававога становішча беларускіх зямель у Вялікім княстве. Паводле прывілея 1387 г., праваслаўная знаць, якая была ў асноўным беларуска-ўкраінскага паходжання, ста-вілася ў няроўнае эканамічнае становішча з феадаламі катал-іцкага веравызначэння.
2. Становiшча Заходняй Беларусі ў 20—30-я гг. XX ст. Уз'яднанне беларускага народа.
Далучэнне беларускай тэрыторыі да Польшчы, што адбы-лося згодна з умовамі Рыжскага міру ў 1921 г., азначала адрыў часткі насельніцтва ад беларускай нацыі. Заходняя частка, якая апынулася ў складзе Польшчы (Гродзенская губерня, усходнія паветы Віленскай і заходнія паветы Мінскай губерняў), у палітычным сэнсе кіруючымі коламі разглядалася як "усходнія крэсы" (ускраіны), дзе быў усталяваны рэжым "санацыі" (азда-раўлення) і ўведзена асадніцтва—інстытут ваенных і цывільных польскіх каланістаў. У эканамічным сэнсе палітыка правячых польскіх колаў была накіравана на пераўтварэнне заходне-беларускіх зямель у аграрна-сыравінны прыдатак, а ў нацыя-нальным—на знішчэнне беларускай мовы і культуры.
Анексіраваныя беларускія землі ўрад Польшчы падзяліў на 4 ваяводствы, якія ў сваю чаргу дзяліліся на паветы. Гэта:
1) Палескае ваяводства;
2) Навагрудскае;
3) Віленскае;
4) Беластоцкае.
Становішча пагоршылася ў сувязі з сусветным эканамічным крызісам і дэпрэсіяй, з наступленнем фашызму ў Еўропе і палітычнай рэакцыі у Польшчы.
Нягледзячы на ўмовы Рыжскага дагавора, польскія ўлады праводзілі жорсткі курс на абмежаванне нацыянальна-культур-нага развіцця, на апалячванне насельніцтва. К канцу 30-х гг. у Заходняй Беларусі не засталося ніводнай беларускай школы.
Усе гэтыя абставіны вызвалі эміграцыю заходнебеларус-кага насельніцтва ў ЗША, Канаду, Лацінскую Амерыку, Заходнюю Еўропу.
Асноўнымі напрамкамі барацьбы былі:
1) рэвалюцыйна-вызваленчы;
2) нацыянальна-дэмакратычны.
Кансалідацыя першага напрамку адбылася вакол каму-ністычнай партыі Заходняй Беларусі (КПЗБ) на чале з С. Мар-тэнсам, С. Мілерам, С. Дубовікам і інш. КПЗБ прыкладала намаганні да змены палітычнай улады ў Заходняй Беларусі, а з прыходам да ўлады ў суседняй Германіі Птлера сканцэнтра-вала сваю работу вакол стварэння адзінага дэмакратычнага антыфашысцкага народнага фронту.
Пад уплывам КПЗБ знаходзілася Беларуская сялянска-рабочая грамада, Камуністычны саюз моладзі Заходняй Беларусі, Таварыства беларускай школы і інш. У рамках рэвалюцыйна-вызваленчага напрамку дзейнічае Беларуская партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў.
Нацыянальна-дэмакратычны напрамак прадстаўлялі Беларуская хрысціянская дэмакратыя, група А. Луцкевіча, Віленскі Беларускі нацыянальны камітэт і інш.
Больш рашучай была КПЗБ.
Польскаму ўраду так і не ўдалося падавіць беларускі нацыянальна-вызваленчы рух.
1 верасня 1939 г. нападам Германіі на Польшчу пачалася другая сусветная вайна.
28 верасня 1939 г. капітуліравала Варшава, і Польшча як дзяржава перастала існаваць.
Напярэдадні нападу Германіі на Польшчу паміж Германіяй і СССР 23 жніўня 1939 г. быў падпісаны акт аб ненападзе тэрмінам на 10 гадоў. Да яго быў прыкладзены сакрэтны пра-такол. Гэтым пратаколам размяжоўваліся "сферы ўплыву Германіі і СССР".
Заходняя Беларусь і частка Польшчы на ўсход ад рэк Нараў, Вісла, Сан, таксама Фінляндыя, Эстонія, Латвія, Бесарабія ўвайшлі ў сферу ўплыву СССР.
Такім чынам, праз два тыдні пасля нападу нямецкія войскі захапілі Польшчу, 14 верасня 1939 г. яны занялі Брэст. 17ве-расня 1939 г. Чырвоная Армія перайшла савецка-польскую граніцу і да 25 верасня поўнасцю заняла Заходнюю Беларусь. Уступленне Чырвонай Арміі было па-рознаму сустрэта мясцо-вым насельніцтвам. І ўсё-такі большасць спадзявалася на тое, што цяжкае жыццё пад польскім прыгнётам закончылася.
У кастрычніку 1939 г. адбыліся выбары ў Народны сход Заходняй Беларусі, які прыняў пастановы аб устанаўленні тут са-вецкай улады, уваходжанні Заходняй Беларусі ў склад БССР і правядзенні ў ёй сацыялістычных пераўтварэнняў. Быў уведзены новы адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел. Новая тэрыто-рыя была падзелена на 5 абласцей: Беластоцкую, Баранавіцкую, Брэсцкую, Вілейскую, Пінскую. Былі нацыялізаваны прадпрыем-ствы, банкі. Аднаўляліся і будаваліся заводы і фабрыкі. Была ўведзена савецкая сістэма сацыяльнага забеспячэння, бясплат-нае медыцынскае абслугоўванне, адкрыта шмат бальніц і паліклінік, навучальных устаноў. Але ж адначасова з гэтым у Заходняй Беларусі таксама разгарнуліся масавыя рэпрэсіі. 3 кастрычніка 1939 г. па 20 чэрвеня 1941 г. у заходніх абласцях Беларусі было рэпрэсіравана за выключэннем ваеннапалонных польскай арміі, больш за 125 тыс. чалавек.
Такім чынам, 2 лістапада 1939 г. сесія Вярхоўнага Савета СССР і 12 лістапада сесія Вярхоўнага Савета БССР адпаведна прынялі законы аб уключэнні Заходняй Беларусі ў склад СССР і ўз'яднання яе з БССР. У выніку ўз'яднання Заходняй Беларусі з БССР насельніцтва Беларусі павялічылася да 11 млн. чала-век. Гістарычнае значэнне аб'яднання заключаецца ў тым, што большая частка тэрыторыі Беларусі была аб'яднана ў адзіным нацыянальна-адміністрацыйным утварэнні.
Заходнім беларусам, як і ўсходнім, давялося выпрабаваць увесь цяжар вайны і пасляваеннага часу. Але ў тых умовах альтэрнатыўнага шляху развіцця для беларускага народа не існавала. БІЛЕТ 8
1. Прычыны ўтварэння Рэчы Паспалітай. Барацьба за дасягненне самастойнасці Вялікага Княства Літоўскага. Статут 1588 г.
1 ліпеня 1569 г. была падпісана Люблінская ўнія –пагад-ненне аб дзяржаўна-палітычным саюзе Вялікага Княства Літоўскага з Польшчай, паводле якога ўтварылася федэра-тыўная дзяржава—Рэч Паспалітая (што азначае "Рэспубліка").
Вялікае Княства Літоўскае да заключэння Люблінскай уніі падштурхнулі наступныя прычыны:
1) унутрысаслоўныя супярэчнасці ў стане пануючага шляхецкага класа;
2) крытычнае знешнепалітычнае становішча, якое скла-лася напярэдадні і ў ходзе Лівонскай вайны з Маскоўскай дзяржавай.
Каралеўства Польскае дамагалася таксама ўніі. Прычы-ны гэтага:
1) шматлікая польская шляхта марыла аб новых землях, новых багаццях, новых пасадах і ўзнагародах;
2) рымская курыя адводзіла ёй галоўную ролю ў экспансіі каталіцызму на ўсход.
Польшча на час аб'яднання знаходзілася ў лепшым палітыка-эканамічным становішчы, чым Княства. Тут была характэрнай і адчувальнай ідэя паглынання Польшчай Княства.
Аднак паглынання не адбылося з-за:
1) палітычнай моцы ВКЛ;
2) адсутнасці моцнай цэнтралізаванай улады ў Польшчы. Люблінскі акт быў кампрамісам паміж памкнен-нямі і інтарэсамі двух бакоў, якія ішлі на ўнію.
Такім чынам, Рэч Паспалітая з'явілася федэратыўнай дзяр-жавай. На чале дзяржавы стаяў польскі кароль, ён жа і вялікі князь Літоўскі. Збіраўся агульны сейм, але не было агульнага ўрада. У Вялікім Княстве Літоўскім быў цалкам захаваны адміністрацыйны апарат. Княства мела сваё войска, асобнае за-канадаўства, суд, казну і іншыя атрыбутыдзяржаўнасці. Афіцыйнай дзяржаўнай мовай на працягу II паловы XVI—першай паловы XVII ст. заставалася беларуская. Польскім феадалам забараня-лася займаць дзяржаўныя пасады ў княстве. У 1596 г. была заключана Берасцейская ўнія—пагадненне аб аб'яднанні на тэрыторыі Рэчы Паспалітай праваслаўнай і каталіцкай царквы.
Самым моцным усплескам дзяржаўнай незалежнасці ВКЛ было прыняцце Статута 1588 г, які, па сутнасці, скасоўваў многія пастановы Люблінскай ўніі.
Згодна Статуту 1588 г. Вялікае Княства Літоўскае з'яўля-лася самастойнай незалежнай дзяржавай са сваёй тэрыто-рыяй, дзяржаўным апаратам, войскам. фінансамі і асобным ад Польшчы заканадаўствам.
Такім чынам, сфарміраваная манархічна-рэспубліканская дзяржаўна-палітычная сістэма была не ў стане зрабіць імперыяй Рэч Паспалітую.
У 1696 г. велікабкняжацкая шляхта канчаткова ўраўноўва-
ецца у правах з польскай у адносінах узмацнення кантролю над дзейнасцю вышэйшых службовых асоб. Любое выступленне літоўскага боку за аднаўленне незалежнасці заканявалася значнымі ўступкамі княству, на якія ішлі ўрадавыя колы Рэчы Паспалітай.
Няздольнасць цэнтральных органаў улады Рэчы Паспалітай на працягу доўгага часу знітаваць дзяржаву прывяла да яе дэцэнтралізацыі. Гэта была ўжо ў XVIII ст. не федэрацыя, а канфе-дэрацыя асобных паветаў. Выратаваць Рэч Паспалітую ад распаду магла б толькі поўная цэнтралізацыя. Магчымасць гэтага існавала.
Такім чынам, да аб'яднання імкнуліся дзве некалі самас-тойныя дзяржавы і Вялікае Княства Літоўскае і Каралеўства Польскае. Паглынання Польшчай Княства не адбылося. Кня-ства пастаянна вяло барацьбу за захаванне сваёй незалежнасці. Толькі з другой паловы XVII ст., у выніку ваенных разбурэнняў, вызначыўся ўпадак Княства, імклівы рост польскага ўплыву, каталіцкай экспансіяй.
2. Грамадска-палітычнае жыццё ў БССР у канцы 20-х—пачатку 30-х гг. XX ст.
Адносна дэмакратычнае развіццё сацыяльна-эканамічных і грамадска-палітычных працэсаў у краіне, характэрнае для пачат-ку і сярэдзіны 20-х гг, прыняло пад іх канец і асабліва ў пачатку 30-х гг. выразна акрэсленыя камандна-адміністрацыйныя рысы.
Перш за ўсё гэта праявілася ў эканоміцы, пераважна ў прымусовым ажыццяўленні калектывізацыі сельскай гаспадаркі. Метады і формы правядзення розных мерапрыемстваў сталі рэгламентавацца. Пачаўся адыход ад дэмакратыі.
Беларускі народ, як і іншыя народы, што пражывалі ў СССР, верыў, што будуе сацыялізм. 1 ўсё гэта адбывалася ва ўмовах фарміравання і дзейнасці камандна-адміністрацыйнай сістэмы і культу асобы Сталіна.
У другой палове 30-х гг. культ асобы і звязаныя з ім безза-конне і рэпрэсіі атрымалі юрыдычнае афармленне. Лютаўска-сакавіцкі пленум (1937г.) ЦК УКП(б) прыняў не маючую ніякай логікі формулу аб тым, што па меры ўмацавання сацыялізму кла-савая барацьба ў краіне будзе абвастрацца. Аўтарам яе быў Сталін. Гэта формула з'явілася тэарэтычным абгрунтаваннем усяго таго беззаконня, што тварылася ў краіне.
У 30-я гг. у грамадскім жыцці назіралася цесная сувязь паміж сацыяльна-эканамічным і грамадска-палітычным напрамкамі дзейнасці, моцная залежнасць грамадскіх спраў ад пераўтва-рэнняў у эканоміцы. Так, згодна з пастановай Прэзідыума ЦВК БССР ад 27 студзеня 1930 г. у БССР прызначаліся датэрмінова перавыбары тых сельскіх Саветаў, якія не спраўляліся с задачамі калектывізацыі. На гэтай аснове былі праведзены перавыбары 61,9% сельскіх Саветаў рэспублікі.
У вострай барацьбе праходзілі чарговыя выбары Саве-таў. А самі Саветы стваралі толькі бачнасць улады прадстаўнікоў працоўных мас. Іх фарміраванне адбывалася на аснове ды-рэктыўных указанняў, што выключала крытыку партыйна-дзяр-жаўных органаў, спаборніцтва кандыдатур.
Але афіцыйная прапаганда падавала ўсё так, што быццам у БССР, як і ў цэлым у СССР, усё адмыслова і дабрачынна: грамад-ска-палітычнае жыццё ідзе "дэмакратычным" шляхам, павыша-ецца ўдзел працоўных не толькі ў дзейнасці Саветаў, але і ў іншых грамадскіх арганізацыях, у тым ліку і ў прафсаюзах.
Не так актыўна, але ўсё ж такі раслі і рады камсамола. Частка з іх у далейшым уступае ў партыю. Камсамол поўнасцю падпарадкоўваўся партыі.
У снежні 1936 г. была прынята Канстытуцыя СССР, а ў 1937 г.—Канстытуцыя БССР. У іх былі запісаны не толькі абавязкі, але і правы грамадзян. Але паўсядзённая практыка, масавыя арэшты і рэпрэсіі сведчылі аб страшэнных парушэн-нях асноўных закакадаўчых актаў.
У перадваенны час у грамадска-палітычным жыцці БССР з'явіліся новыя жорсткія рысы. Яны былі звязаны з указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 26 чэрвеня 1940 г. "Аб пераходзе на 8-гадзінны рабочы дзень і 7-дзённы тыдзень і аб забароне самавольнага пакідання рабочымі і служачымі прадп-
рыемствау і устаноу". У адпаведнасці з гэтым указам толькі за 1 месяц у БССР было асуджана за прагулы каля 4 тыс. чалавек.
Такім чынам, грамадска-палітычнае жыццё ў БССР у 30-я гг. было адзначана шматлікімі рэгламентацыямі. Яны былі абумоў-лены фарміраваннем адміністрацыйна-каманднай сістэмы і культу асобы, якія прывялі да ўсталявання дыктатарскага рэжыму. У выніку не толькі ў эканоміцы, сацыяльнай сферы, але і ў палітычным жыцці былі зроблены вялікія дэфармацыі з іх цяжкімі вынікамі. Але ўсё гэта прыкрывалася бачнасцю дэмакратыі.
Складванне адміністрацыйна-каманднай сістэмы стала магчымым па раду прычын:
1) адносна нізкага ўзроўня граматнасці насельніцтва, і ў першую чаргу сялян;
2) фактычнай адсутнасці дэмакратычных традыцый і на-ват схільнасць да моцнай улады;
3) мэтанакіраванага і паступовага узмацнення партыйнага і савецкага бюракратычнага апарату;
4) адсутнасці дэмакратычнай сістэмы вылучэння кіруючых кадраў;
5) рэгулярнай прапагандысцкай апрацоўкі насельніцтва;
6) імкненнем Сталіна і яго акружэння да неабмежаванай улады.
У сярэдзіне 30-х гг. адбылося зрошчванне партыйнага апарату з дзяржаўным. У яго руках паступова сканцэнтрава-лася заканадаўчая і судовая ўлада.
3 пераходам да фарсіраванай індустрыялізацыі і гвалтоў-най калектывізацыі ў БССР дыктатарскі рэжым пачаў умацо-ўвацца. Ва ўсіх сферах жыцця была зроблена стаўка на дыктат.
У 30-я гг. разгорнуліся масавыя рэпрэсіі. Першая іх хва-ля прыйшлася на 1930—1931 гг. Беларускую інтэлігенцыю абвінавацілі ў "нацыянал-дэмакратызме". Па справе "Саюза вызваленння Беларусі" праходзіла 90 чалавек. Сярод іх—Чар-вякоў, Жылуновіч, Купала, Прышчэпаў і інш.
Другая хваля рэпрэсій адбылася ў 1933-1936 гг. у перы-яд чысткі партыі і адмены партыйных Білетаў. Кампартыя Беларусі скарацілася напалову. Маштаб рэпрэсій пашыраўся з кожным годам. У 1937—1939 гг. адбылася трэцяя хваля масавых рэпрэсій. Узрасла жорсткасць прыгавораў. У 1937 г. значная колькасць арыштаваных прысуджалася да вышэйшай меры—расстрэлу. Па усім былым СССР, у тым ліку і на Беларусі, былі раскіданы шматлікія сведчанні такіх злачынстваў—лагеры, турмы, спецпасяленні, месцы масавых забойстваў нявінных ахвяр. Адно з іх—Кура-паты пад Мінскам.
Такім чынам, канец 20-х—30-я гг. былі ў гісторыі Беларусі адметным, складаным і драматычным часам. Жыццё праходзіла
ва умовах умацавання адмішстрацымна-каманднам сістэмы, фарміравання культу асобы, усталявання сталінскага дыкта-тарскага рэжыму. Гэта паклала адбітак на ўсе бакі грамадска-палітычнага, сацыяльна-эканамічнага і культурнага развіцця.
Бiлет 10
1. Культура Беларусі ў II палове XVII-пачатку XVIII стст.
У II палове XVII ст. значна ўзмацнілася паланізацыя і ката-лізацыя ўсходніх зямель Рэчы Паспалітай. Беларуская мова выцяснялася з афіцыйнага ўжытку. Інтэлектуальнае жыццё характыразавалася адыходам назад. 3-за неспрыяльнай сіту-ацыі беларускамоўнай была пераважна народная культура. I ўсё-такі культура працягвала развівацца. Галоўным на-прамкам архітэктуры II паловы XVII—XVIII стст. было барока. Першым помнікам архітэктуры барока на Беларусі быў касцёл езуітаў у Нясвіжы, пабудаваны па праекту Я.М. Бернардоні. У II палове XVIII ст. на Беларусі распаўсюджваюцца ідэі Асветніцтва. Характар гэтай эпохі ў першую чаргу вызначаў класіцызм, які грунтаваўся на традыцыях Адраджэння. Аднак развіццё асветніцкай думкі на Беларусі было абумоўлена пера-важна развіццём эканомікі і грамадска-палітычнай сііуацыяй.
Цэнтрамі адукацыі і навукі для Беларусі ў XVIII ст. былі Віленская езуіцкая акадэмія, Полацкая езуіцкая калегія. Па ўзору езуіцкіх у асноўным працавалі школы. Шырокую вядомасць мела Слуцкая гімназія. У II палове XVIII ст. адбыло-ся паступовае абнаўленне сістэмы адукацыі Рэчы Паспалітай. Агульнае кіраўніцтва справай асветы было перададзена дзяр-жаўным органам. Большае месца сталі займаць прадметы прыродазнаўчага цыкла.
Пашырэнню навуковых ведаў спрыяла кнігавыдавецкая дзейнасць беларускага асветніка Іллі Капіевіча.
Пад уплывам барока ў II палове XVII – сярэдзіне XVIII стст. развівалася літаратура. Адным з найбольш значных прад-
стаунікоу беларускам літаратуры з яуляуся Сімяон Полацкі.
Тэатральнае жыццё было прадстаўлена ў асноўным школь-ным тэатрам і народным лялечным—батлейкай. У II палове XVIII ст. на Беларусі адбываецца сіанаўленне прафесійнага тэатра. ры гэтым пераважалі прыватна-уласнiкія тэатры. Адным з першых быў заснаваны тэатр у Нясвіжы. Значнага поспеху дасягнуў тэатр у Слуцку і інш. Цэнтрам тэатральнага і музычнага жыцця быў Слонім.
У II палове XVII—XVIII стст. працягваўся ўздым у бела-рускім іканапісе. У творы іканапісцаў паступова пранікаюць рысы рэалістычнасці. Вядучае месца ў свецкім жывапісе па-ранейшаму займаў партрэт.
На ўзроўні лепшых еўрапейскіх узораў развівалася кніжная графіка, Найбольш высокі мастацкі ўзровень афармлення і ілюстравання кніг дэманстравалі магілёўская і супрасльская друкарні. Асновы магілёўскай гравёрнай школы заклалі Максім і Васіль Вашчанкі.
Шырокую вядомасць атрымала майстэрства мясцовых разьбяраў.
Такім чынам, нягледзячы на неспрыяльныя умовы, II пало-ва XVII—XVIII стст. сталі перыядам разнастайнага развіцця культуры Беларусі.
2. Масавая барацьба супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў у БССР.
На акупіраванай тэрыторыі нямецка-фашысцкія захопнікі ўвялі так званы "новы парадак"—сістэму мер, накіраваную на ліквідацыю савецкага ладу, эканамічную эксплуатацыю нацы-янальных багаццяў і рэсурсаў, прыгнечанне і знішчэнне насельніцтва. Беларусь была падзелена на часткі. Намеснікам Птлера на Беларусі стаў гаўляйтэр В.Кубэ.
3 першыхдзён фашысцкага нашэсця насельніцтва Беларусі пачало барацьбу супраць акупантаў. Яна стала водгукам на акупацыйны рэжым. На захопленай тэрыторыі стваралася сет-ка падпольных цэнтраў, арганізацый і груп. Аднымі з першых пачалі дзейнічаць Мінскі, Гомельскі, Пінскі абласныя і Гомельскі гарадскі партыйныя і камсамольскія камітэты.
Вясной 1942 г. узнікаюць цэлыя партызанскія фарміраванні. Для кіраўніцтва партызанскім рухам быў створаны цэнтральны штаб партызанскага руху ў 1942 г., узначаліў яго П. Панамарэн-ка. Быў арганізаваны таксама Беларускі штаб. На тэрыторыі Беларусі дзейнічала 1255 партызанскіх атрадаў, аб'яднаных у 213 брыгад. Яны налічвалі больш за 370 тыс. чалавек.
3 вясны 1943 г. дзеянні партызан сталі каардынавацца з
ударамі Чырвонай Арміі.
У перыяд наступлення пад Курскам разгарнулася апера-цыя "Рэйкавая вайна", у верасні 1943 г.—яе працяг, апераныя"Канцэрт". Трэці яе этап прыйшоўся на чэрвень-жнівень 1944 г. і быў звязаны з вызваленнем Беларусі. У 1943 г. пачалі з'яўляцца партызанскія "краі". Ім удалося ў 1943 г. вызваліць 60% тэрыторыі Беларусі.
Такім чынам, барацьба беларускага народа супраць нямецкіх акупантаў сапраўды была масавай. За гераізм і ад-вагу каля 140 тыс. партызан і падпольшчыкаў былі ўзнагарод-жаны ордэнамі і медалямі, 88 з іх прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.
БІЛЕТ 9
1. Культура і царква ў Беларусі ў XVI—першай пало-ве XVII стст.
Абсалютная большасць усходнеславянскага насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жамойцкага ў пачатку XVI ст. заставалася праваслаўнай. Хрысціянства ўсходняга ўзорутут мела больш глябокія гістарычныя карані, чым заходняга. Катал-іцтва тут распаўсюдзілася ў XIV—XV стст. Але ўплывовасць праваслаўнай і каталіцкай царквы з цягам часу мянялася.
У XVI ст. на Беларусь пранікаюць ідэі рэфармацыі, якія пры-вялі да крызісу як праваслаўную, так і каталіцкую царкву. Рэ-фармацыя хутка пашыралася. У сярэдзіне XVI ст. узніклі пратэ-станцкія абшчыны ў Беларусі, Нясвіжы, Клецку, Койдане, Ляхав-ічах, Наваградку. Рэфармацыйны рух спрыяў актывізацыі ду-хоўнага жыцця грамадства. Найбольш адметнымі прадстаўні-камі рэфармацыйнага руху на Беларусі былі Мікалай Радзівіл Чорны, Сымон Будны, Васіль Цяпінскі. Супраць рэфарматарскіх ідэй разгарнулася контррэфармацыя—рэлігійна-палітычны рух, які ў Беларусі не набыў такога размаху, як на Захадзе.
Наступленне каталіцтва, тым не менш, увасобілася і ў заклю-чэнні Берасцейскай духоўхнай уніі 1596 г., якая аб'яднала пра-васлаўную і каталіцкую царкву ў адзіную грэка-каталіцкую. У канцы XVIII ст. каля трох чвэрцей насельніцтва Беларусі былі ўніятамі.
Знакамітым прадстаўніком беларускай культуры XVI ст. быў першадрукар, асветнік, вучоны, паэт, філосаф Францыск Скарына. У 1517 г. у Празе пабачыла свет першая друкаваная кніга Скарыны—Біблія. А ў 1522 і 1525 гг. выйшлі яшчэ два выданні—"Малая падарожная кніжка" і "Апостал". Скарыну па праву называюць тытанам Адраджэння.
Наогул, XVI і пачатак XVII стст. увайшлі ў гісторыю Беларускай культуры як час яе найвялікшага ўздыму. Вялікую ак-тыўнасць у асветніцкай дзейнасці праяўлялі езуіты. На Бела-русі яны стварылі цэлую сетку школ. У 1579 г. у Вільні пачала дзейнічаць езуіцкая акадэмія. Таксама працавалі прыватныя педагогі. Рост адукаванасці грамадства ішоў нараўне з раз-віццём кнігадрукавання.
Першая на сучаснай тэрыторыі Беларусі друкарня дзейнiчала ў Беларусі пад апекай М. Радзівіла Чорнага. Прадаўжальнік традыцый Скарыны Сымон Будны ў 1562 выдаў сваю працу "Катэхізіс". Выдавецкай дзейнасцю займаўся Васіль Цяпінскі, Спірыдон Собаль. У Кракаве была выдадзена славутая паэма сучасніка Скарыны Міколы Гусоўскага "Песня пра зубра".
Адметнай рысай жыцця стала распаўсюджанне публіцыстычнай літаратуры. Важнае месца пачынала займаць кніжная мшіацюра, гравюра, іканапіс. Развівалася архітэктура. Такім чынам, шэдэўры, створаныя нашымі землякамi папоўнілі ў XVI—XVII стст. залаты фонд здабыткаў сусветнай культуры.
2. Пачатак Вялікай Айчыннай вайны. Абарончыя баі на тэрыторыі Беларусі. Усталяванне акупацыйнага рэжыму.
Да падрыхтоўкі да вайны з СССР германскае камандван-непрыступіла летам 1940 г., і ўжо ў канцы 1940 г. Гітлер падпісаў план, які атрымаў назву "Барбароса". Стратэгічнай асновай плана была ідэя "маланкавай вайны".
22 чэрвеня 1941 г. Германія напала на СССР. Ваенныя дзеянні оазгарнуліся ад Баранцава да Чорнага мораў, дзе вялі наступленні 3 групоўкі арміі—"Поўнач", "Цэнтр" і "Поўдзень". Супраць войск Заходняй асобай ваеннай акругі, якая была
ператворана ў Заходні фронт, дзейнічала група арміі "Цэнтр". У яе складзе былі 4-я, 9-я палявыя арміі, 2-я і 3-я танкавыя групы, 50дывізій, 2 матарызаваныя брыгады. Гэтыя сухапутныя Сілы падтрымліваў 2-гі паветраны флот—1600 самалётаў. У першыя гадзіны вайны праціўнік правёў масіраваны артылерыйскі абстрэл пагранічных раёнаў Беларусі. Нягледзячы на вельмі неспрыяльныя ўмовы пачатку вайны, воіны Чырвонай арміі мужна змагаліся з ворагам. Першыя ўдары прынялі на сябе пагранічнікі. Насмерць стаялі байцы пагранічнай заставы лейтэ-нанта А. Кіжаватава, што знаходзілася ў заходняй частцы Брэсцкай крэпасці. Сем атак адбіла застава пагранатрада на чале з лейтэнантам В. Усавым.
Гераічна трымаліся абаронцы Брэсцкай крэпасці. Невялікі гарнізон (каля 3,5 тыс. чалавек) мужна абараняўся аж да кан-цаліпеня 1941 г. Абарону ўзначальвалі капітан I. Зубачоў, пал-кавы камісар Я. Фамін, маёр П. Гаўрылаў і інш. Ворагу былі нанесены вялікія страты.
І ўсё-такі прарваўшы абарону, фашысты даволі хутка рухаліся ў глыб Беларусі. Нягледзячы на ўпартае супраціўленне, савецкім войскам не ўдалося ўтрымаць Мінск. Гераізм воінаў не мог кампенсаваць адсутнасці рэзерваў і прадуманай сістэмы абароны. 28 чэрвеня немцы ўварваліся ў Мінск; У акружэнні праціўніка аказалася 11 злучэнняў.
Адступаючы, часці Чырвонай Арміі вялі цяжкія абарончыя баі. Упартае супраціўленне было аказана ворагу пад Барыса-вам, Оршай, Магілёвам, Гомелем, Віцебскам і інш.
На працягу чэрвеня-жніўня 1941 г. на тэрыторыі Беларусі быў усталяваны жорсткі акупацыйны рэжым. Асноўная яго мэта—эканамічная эксплуатацыя Беларусі дзеля патрэб Германіі, каланізацыя тэрыторыі, германізацыя, высяленне і ў значнай ступені знішчэнне карэннага населычіцтва.
У плане аператыўнага кіравання тэрыторыя Беларусі была падзелена наступным чынам:
1) паўночна-заходнія раёны Брэсцкай вобласці і Белас-тоцкая вобласць адышлі да Усходняй Прусіі;
2) паўднёвыя раёны Брэсцкай, Пінскай, Палескай, Гомель-скай абласцей адышлі да рэйхскамісарыята "Украіна";
3) паўночна-заходнія раёны Віленскай вобласці былі ўклю-чаны ў генеральную акругу Літвы;
4) Віцебская, Магілёўская, большая частка Гомельскай і ўсходнія раёны Мінскай абласцей былі перададзены ў зону аператыўнага тылу групы армій "Цэнтр";
5) Баранавіцкая, часткова Вілейская, Мінская, Брэсцкая, Палеская і Пінская вобласці ўвайшлі ў склад генеральнай акругі Беларусі. Гэта тэрыторыя была ўключана ў склад рэйхскамі-сарыята Остланд і падзяленне на 10 акруг.
Акупацыйны рэжым прынёс незлічоныя беды Беларусі. За час акупацыі на тэрыторыі Беларусі было створана звыш 260 лагераў смерці, знішчана 9200 населеных пунктаў, 380 тыс. чалавек вывезена ў Германію, знішчана 10 тыс. прамысловых прадпрыемстваў, 90% абсталявання, помнікі, бібліятэкі, музеі і інш. За перыяд акупацыі было здзейснена больш за 60 буйных карных экспедыцый. За гады вайны загінула 2 млн. 200 тыс. жыхароў Беларусі.
Але вораг не змог зламаць волю народа да вызвалення. Супраць захопнікаў разгарнулася масавая барацьба.
Бiлет 12
1. Прычыны падзелаў Рэчы Паспалітай. Паўстанне Т.Касцюшкі на Беларусі. Далучэнне Беларусі да Расійскай імперыі.
Эканамічны заняпад II паловы XVIII ст. дапоўніўся палітычным крызі'сам Рэчы Паспалітай. Ён быў звязаны з:
1) адсутнасцю моцнай цэнтралізаванай улады;
2) канцэнтрацыяй усёй улады ў асноўным у руках аднаго шляхецкага саслоўя.
Гэта сітуацыя адбілася і на статусе караля і вялікага кня-зя. Манарх цяпер выбіраўся на агульнадзяржаўных сеймах прадстаўнікамі польскай і літвінскай шляхты. Гэта непазбежна вяло да барацьбы паміж Магнацкімі родамі. Самастойнасць
караля і вялікага князя была агранічана.
Вышэйшыя дзяржаўныя пасады (канцлер, гетман, марша-лак, падскарбій) займаліся пажыццёва. Былі створаны неза-лежныя найвышэйшыя суды-трыбуналы.
Сітуацыя ў Рэчы Паспалітай вяла да развалу дзяржавы.
Такім чынам, у 1764 г. пачаўся этап рэформ.
Былі адменены шматлікія гандлёвыя зборы. Распачалася рэвізія каралеўскіх маёнткаў, што дало сродкі для павелічэння войска. Было зроблена спроба ліквідацыі права "liberum veto" пры вырашэнні на сеймах пытанняў эканамічнага характару.
Спроба рэформ выклікала незадавальненне як магнатаў, так і суседніх дзяржаў.
Знясіленая анархіяй і чарговай грамадзянскай вайной, Рэч Паспалітая стала ахвярай больш моцных манархій—Расіі, Прусіі і Аўстрыі.
5 жніўня 1772 г. быў падпісаны трохбаковы трактат, згод-на з якім адбыўся першы падзел Рэчы Паспалітай. Прусія і Аўстрыя атрымалі частку польскіх і ўкраінскіх зямель, Расія—частку ўсходнееўрапейскіх зямель. У абставінах фактычнай акупацыі сейм у 1773 г. быў вымушаны пагадзіцца з захопамі.
Прагрэсіўныя колы грамадства яшчэ больш пераканаліся, што выратаваць незалежнасць краіны могуць толькі змены ў палітычным ладзе. Пачалася дзейнасць рэфарматараў, якія згуртаваліся падчас працы Вялікага сейма (1788—1792 гг.). Вяршыняй дзейнасці Вялікага сейма было прыняцце ў 1791 г.
першай у Еўропе Канстытуцыі. Аб'ектыўна Канстытуцыя спры-яла развіццю краіны ў прагрэсіўным буржуазным накірунку. Баючыся распаўсюджання ідэі французскай рэвалюцыі, Кацярына II накіравала свае войскі ў Рэч Паспалітую, а ў 1793 г. Расія дамовілася з Прусіяй аб другім падзеле Рэчы Паспалітай. Прусія захапіла Вялікапольшчу, Расія—большую частку Беларусі і Украіны. Правядзенне рэформ у чарговы раз было спынена. Ц Каб абараніць гонар дзяржавы ад сквапных суседзяў, якія iмкнуліся да далейшага падзелу Рэчы Паспалітай, патрыёты ІПольшчы і Вялікага Княства ўзнялі паўстанне супраць Рас-ійскай імперыі. Кіраўніком паўстання стаў Т. Касцюшка. Яно пачалося ў сакавіку 1794 г. у Польшчы і хутка ахапіла Літву і Заходнюю Беларусь. Галоўныя мэты паўстаўшых—выгнанне акупантаў, працяг дэмакратычных рэформ. Але паўстанцы не змаглі супрацьстаяць аб'яднаным сілам Прусіі, Расіі і Аўстрыі. Паўстанне было задушана. А ў 7795 г. адбыўся апошні, трэці падзел Рэчы Паспалітай. Прусія захапіла польскія землі з Вар-шавай, Аўстрыя—з Кракавам. Расіі адышлі заходнебела-рускія, украінскія і літоўскія землі з Курляндыяй. Захад Гродзеншчыны апыніўся пад уладай Прусіі.
Такім чынам, у выніку трох падзелаў Рэчы Паспалітай (1772 г., 1793г., 1795г.) яна перастала існаваць як самастойная дзяржава.
Большая частка Беларусі была далучана да Расійскай Імперыі.
2. Пераход БССР да мірнага жыцця (1945—1953 гг.). Аднаўленне народнай гаспадаркі. Грамадска-палітычнае і культурнае жыццё.
Страты, нанесеныя Беларусі вайной, былі вялізарнымі. БССР страціла больш за палову нацыянальнага багацця. Было разбурана больш 9000 населеных пунктаў. Спалены тысячы сёл. Амаль поўнасцю перастала дзейнічаць прамысловасць, транс-парт, сувязь. Вялізарныя страты панесла сельская гаспадар-ка. У вайне загінула 2 млн. 200 тыс. чалавек, 380 тыс. чалавек былі вывезены ў Германію.
Аднаўленчыя работы на Беларусі пачаліся восенню 1943 г., калі частка тэрыторыі Гомельскай вобласці была вызвалена ад фашысцкай акупацыі.
У цэлым працэс аднаўлення не быў стыхійным. У межах планавай сістэмы СССР меркавалася аднавіць гаспадарку БССР на працягу чацвёртага пяцігадовага плана (1946—1950 гг.). Акцэнт быў зроблены на паскоранае аднаўленне торфаздабычы, энергетыкі, развіцці машынабудавання, а таксама стварэнне новых галін прамысловасці: аўтамабілебудаванне, трактарабу-даванне і інш.
Машынабудаванне і металаапрацоўка развіваліся даволі хутка. Дзякуючы іх росту прамысловасць Беларусі ў 1950 г. перавысіла даваенны ўзровень на 20%. Аднак у заняпадзе засталіся такія традыцыйныя галіны для Беларусі як лёгкая, харчовая, прамысловасць будаўнічых матэрыялаў.
У вельмі цяжкім становішчы заставалася сельская гаспа-дарка. Аднаўленчыя работы ва ўсходняй частцы прадугледжвалі ў першую чаргу арганізацыйнае аднаўленне калгасаў і саўгасаў як адзінай формы гаспадарання на зямлі. У Заходняй Беларусі прадугледжвалася правядзенне суцэльнай калектывізацыі. Але яе тэмпы непазбежна вялі да прымусовых метадаў яе ажыццяў-лення. Каб паскорыць гэты працэс і не дапусціць развалу кал-
гасаў, кіраўніцтва ўзмацняла камандна-адміністрацыйныя ме-тады кіравання.
Узмацненню механізма загадвання садзейнічала правяд-зенне ў 50-я гг. палітыкі ўзбуйнення калгасаў.
Такім чынам, сельскагаспадарчая палітыка ў першыя пас-ляваенныя гады на Беларусі пацярпела крах. Вытворчасць ма-лака, напрыклад, не дасягнула і 60% даваеннага ўзроўню. Мяса было атрымана амаль на 1/3 ў параўнанні з 1940 г. Нават такі паказчык, як аб'ём пасяўных плошчаў не быў выкананы.
У 1945 г. закончылася самая жорсткая ў гісторыі чалавец-тва вайна. Цяжкасці аднаўлення не палохалі, бо яны пасля пе-ранесенага ваеннага ліхалецця здаваліся не такімі ж і значнымі. Сярод падаўляючай часткі насельніцтва панаваў аптымізм, надзеі на лепшае жыццё. Узніклі таксама спадзяванні на перамены ў палітычным жыцці.
У пасляваенныя гады ў БССР дзейнічалі Канстытуцыя БССР 1936 г. і Канстытуцыя БССР 1937 г., на аснове якіх вызначаліся асноўныя прынцыпы дзяржаўна-палітычнага і гра-мадскага ўладкавання. 3 пункту гледжання канстытуцыйных норм, Беларусь належала да дэмакратычных краін Еўропы. На справе ж яна з'яўлялася састаўной часткай дзяржавы—СССР. Народ толькі абвяшчаўся поўнаўладным гаспадаром усёй краіны, а на справе знаходзіўся пад поўным кантролем партыйна-дзяржаўных органаў улады.
Саветы, як органы дзяржаўнай улады, Павінны былі займац-ца аднаўленнем народнай гаспадаркі і паляпшэннем умоў жыц-ця. Аднак і яны знаходзіліся пад поўным кантролем партыйнага апарату і не валодалі рэальнай уладай. Намінальна дзейнічаў Вярхоўны Савет БССР. Такім чынам, грамадска-палітычнае жыццё вызначалася татальным кантролем і усеагульнай рэгламентацыяй. Пэунае мес-ца ва ўмацаванні таталітарнага рэжыму належала рэпрэсіўным органам. Гэта палітыка ў першыя пасляваення гады мела тэн-дэнцыю да пашырэння на Беларусі. У турмы траплялі без усякіх падстаў многія партызанскія сувязныя, падпольшчыкі і ваеннапа-лонныя. Рабочыя і сяляне за дробныя ўчынкі караліся лагерамі і турмамі. Практычна працягвала дзейнічаць крымінальная адказ-насць за адміністрацыйныя парушэнні. Асабліва напружанае становішча склалася ў Заходняй Беларусі, дзе пасля вайны пра-ходзіла калектывізацыя. У выніку яе пацярпела значная частка сялянства. Пастановы 50-х гг. прадугледжвалі высяленне кула-коў, уласаўцаў, членаў рэлігійных сектаў. Усяго ў Беларусі было выслана 150 тыс. чалавек. Масавыя рэпрэсіі былі спынены толькіпасля смерці Сталіна ў 1953 г.
3а гады вайны амаль поўнасцю была разбурана матэрыяльна-тэхнічная база адукацыі, навукі і культуры ў БССР. Большасць школьных будынкаў была знішчана, спалена школьнае абсталяванне. Не было падручнікаў і вучэбных дапаможнікаў. Заняткі праводзіліся на пляцоўках, у часткова адноўленых будынках, а парой нават у землянках. Своеасаблівай была абстаноўка ў Заходняй Беларусі. Тут пасля вайны была ліквідавана непісьменнаць, адкрыты тэхнікумы і інстытуты. Але ж разам з гэтым не заўгёды ўлічвалі-ся мясцовыя асаблівасці культурна-нацыянальнага і рэлігійна-га жыцця. Ажыццяўляліся ганенні супраць веруючых. Знішча-ліся помнікі. Культурнае жыццё, такім чынам, праходзіла ў вельмі складаных, супярэчлівых умовах. Яно знаходзілася пад
партыйным кантролем. І тым не ме.,ш творча працавлі I. Шамякін, К. Чорны, М.Танк, М. Лынькоў, П. Броўка, П. Глебка. Галоўнай тэмам у літаратуры была ваенная. З'явіўся першы беларускі партызанскі раман "Глыбокая плынь" I. Шамякіна.
У тэатральным мастацтве былі адзначаны п есы "Заложнікі" А. Кучара, "Канстанцін Заслонаў" Л. Маўзона. У выяўленчым мастацтве—карціны Я. Зайцава "Абарона Брэсцкай крэпасці ў 1941 г.", В. Волкава "Мінск 3 ліпеня 1944 г.". Такім чынам, таталітарны светапогляд быў пануючым у грамадскай свядомасці 40—50-х. гг. Нягледзячы на перамогу народа ў вайне, захоўвалася таталітарная сістэма. Пад партыйным кантролем знаходзілася як грамадска-палітычнае, так і культурнае жыццё.
БІЛЕТ 11
1.Станаўленне фальваркава-паншчыннай сістэмы ў XVI-XVI 11. стст. Урбанізацыя. Першыя мануфактуры.
Галоўнай матэрыяльнай базай развіцця грамадства Бе-ларусі, як і іншых частак ВКЛ, была сельская гаспадарка. Галоўны сродак вытворчасці—зямля—знаходзілася ва ўлас-насці феадалаў. Яна была матэрыяльнай асновай іх эканамі-чнага і палітычнага панавання. Буйнейшым феадалам з'яўля-лася дзяржава. Значным зямельным фондам валодаў вялікі князь. Вялікія ўгоддзі трапілі ва ўласнасць шляхты і царквы.
Спачатку панская гаспадарска насіла натуральны харак-тар. Аднак павелічэнне попыту на сельскагаспадарчую пра-дукцыю ў Заходняй Еўропе давала феадалам усё большы пры-бытак ад гандлю збожжам. А гэта патрабавала каранной пера-будовы гаспадаркі.
З развіццем гандлю на змену былому двару прыйшоу фальварак, які арыентаваўся ў асноўным на рынак. Вытвор-часць у такой гаспадарцы была заснавана не на працы ня-вольнай чэлядзі, а на працы селяніна-паншчынніка. "Устава на валокі" 1557 г. падсумоўвала вопыт фальва-рачнага гаспадарання. Мэтай гэтай рэформы было ўпарадка-ванне сялянскага землекарыстання. Усе гаспадарчыя землі былі перамераны і падзелены на "валокі"—участкі зямлі (21,36 га). Валокі былі падзелены паміж сялянамі. Прычым, у "валоч-ную памеру" забіралі і выкупленныя землі, і спадчынныя. Пра-ва сялян на зямлю ігнаравалася. "Валочная ўстава" паставіла сялян у яшчэ большую залежнасць.
Па меры ўсталявання фальварачна-паншчыннай сістэмы на захадзе Беларусі на першае месца выходзіць паншчына—праца ў панскай гаспадарцы. Разам з запрыгоньваннем сялян-ства ішло і заканадаўчае афармленне і ўмацаванне прыгоннага права, г. зн. сістэмы юрыдычных норм, якія павінны былі абара-няць права ўласнасці феадалаў на прыгонных сялян.
У XV—XVI стст. на Беларусі ішоў інтэнсіўна працэс ур-банізацыі грамадства. Але беларускі горад уяўляў сабой у сваёй большасці невялікае паселішча з насельніцтвам ад 1,5 да 3 тысяч жыхароў. Перашкодай на шляху да росту гарадс-кога насельніцтва была прыгонніцкая прыкаванасць селяніна. Аноўная частка гарадскіх паселішчаў заставалася ў становіш-чы паўгандлёвым з невялікай колькасцю рамеснікаў.
Ісчаванне горада ў якасці самастойнага сацыяльна-эка-намічнага фактару феадальнага грамадства і цэнтра развіцця культуры стала магчымым дзякуючы ператварэнню яго ў цэнтр рамяства і гандлю. Вылучаліся такія гарады, як Берасце, Менск, Полацк, Пінск, Магілёў, Слуцк і інш.
У XVIII ст. да новых рысаў эканамічнага развіцця можна аднесці ўзнікненне мануфактурнай вытворчасці. Але мануфак-
туры галоўным чынам канцэнтраваліся ў мястэчках і малых гарадах. У 30-я гады XVIII ст. узнікла мануфактура шкляных вырабаў у мястэчку Урэчча Бабруйскага павета, фарфоравая мануфактура ў Свержані, у 50-я гады ў Слуцку былі заснаваны мануфактуры, на якіх вырабляліся шаўковыя паясы і суконныя тканіны.
У II палове XVIII ст. мануфактурная вытворчасць пачала набываць рысы маштабнасці.
2. Вызваленне БССР ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.
На'тэрыторыю Беларусі савецкія войскі ўступілі восенню 1943 г. пасля разгрому нямецка-фашысцкіх войск пад Курс-кам. У верасні 1943 г. былі вызвалены г. Хоцімск, Клімавічы, Крычаў, у лістападзе—Гомель, а ў студзені 1944 г.—Мазыр і Калінкавічы. Наступаючым часцям Чырвонай Арміі актыўна дапамагалі партызаны. Іх дзеянні стваралі спрыяльныя ўмовы для ажыццяўлення Беларускай наступальнай аперацыі.
У пачатку чэрвеня 1944 г. лінія фронту на тэрыторыі Беларусі праходзіла на ўсход ад Полацка, Віцебска, Оршы, Магілёва і Бабруйска. Нямецкае камандванне аддало загад абараняць свае пазіцыі ў Беларусі да апошняй магчымасці.
Рашаючую ролю ў вызваленні Беларусі адыграла апера-цыя "Баграціён", якая была распрацавана савецкім генераль-ным штабам. Гэта была стратэгічная наступальная аперацыя.
Яна праводзілася сіламі чатырох франтоў—1-га Прыбалтыйс-кага, 1-га, 2-га, 3-га Беларускіх пры падтрымцы Дняпроўскай ваеннай флатыліі, 1-й арміі войска Польскага, авіяцыі далёкага дзеяння і беларускіх партызан. Аперацыя праводзілася з 23 чэрвеня па 29жніўня 1944 г. Нямецкае камандванне разлічвала, што Чырвоная Армія хутчэй за ўсё распачне наступленне не ў Беларусі, а на поўдні. Таму на Украіне яны пакінулі большыя сілы, чым у Беларусі. І тым не менш тут былі сканцэнтраваны вялізарныя фашысцкія групоўкі: 63 дывізіі і 3 брыгады. Нямецкія войскі мелі ў сваім распараджэнні 1350 самалётаў, 900 танкаў і штурмавых гармат, 9500 гармат і мінамётаў. Савецкае Вярхоў-нае Галоўнакамандванне сабрала значна большыя сілы: 5200 танкаў, 5300 самалётаў, болын 36 тыс. гармат і мінамётаў. Удва разы была перавага ў людской сіле. Каардыніравалі дзеянні франтоў Маршал Савецкага Са-юза Г.К. Жукаў і Маршал Савецкага Саюза А.М. Васілеўскі. Такім чынам, бітва за поўнае вызваленне Беларусі пачала-ся раніцай 23 чэрвеня 1944 г. На наступны дзень была прарва-на абарончая лінія нямецкіх войск. Пад націскам Чырвонай Арміі фашысты пачалі адступаць. Была знішчана Віцебская групоўка ворага, а затым Бабруйская і Магілёўская. План "Баграціён" прадугледжваў навогул наступленне на Віцебскім, Аршанскім і Бабруйскім напрамках.
Хутка фашысцкім войскам была адрэзана дарога на Брэст і Лунінец. Так быў падрыхтаваны "кацёл", у якім апынулася вялікая групоўка ворага, што налічвала каля 105 тыс. салдат і афіцэраў. Войскі 1—га і 3-га Беларускіх франтоў 3 ліпеня 1944 г. вызвалілі г. Мінск. На месцы акружэння нямецка-фашысцкіх войск, непадалёку ад Мінска, ля шашы Мінск-Масква быў уз-ведзены Курган Славы. Чатыры штыкі-абеліскі Кургана Славы сімвалізуюць 4 франты—удзельнікі вызвалення Беларусі. У выніку этапу Беларускай аперацыі (23 чэрвеня—4 Піпеня 1944 г.) галоўныя сілы варожай групы армій "Цэнтр" былі разбіты. Савецкія войскі атрымалі магчымасць прадоў-жыць наступленне на захад. У час другога этапу былі правед-зены Вільнюская, Беластоцкая, Люблін-Брэсцкая, Шауляйская, Каўнаская аперацыі. Гэта адбывалася ў перыяд з 5 ліпеня па 29 жніўня 1944 г. Вызваленнем Брэста 28 ліпеня 1944 г. завяр-шылася выгнанне фашысцкіх акупантаў з беларускай зямлі. За мужнасць і гераізм, праяўленыя на беларускай зямлі, больш за 1600 генералаў, афіцэраў і салдат атрымалі званне Героя Савецкага Саюза. Больш за 400 тыс. воінаў і партызан былі ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі.